Başlıklar
Fiil Nedir?
Fiil, bir iş, oluş, hareket veya durumu ifade eden kelimelerdir. Türkçede fiiller, cümlenin yüklem görevini üstlenir ve olayların zamanını, kişisini ve olumsuzluğunu belirtir. Örneğin, ‘koşmak’, ‘yazmak’, ‘düşünmek’ gibi kelimeler fiildir.
Fiil Çekimleri: Zaman, Kişi ve Olumsuzluk Ekleri
Fiiller, cümlede kullanılırken zaman, kişi ve olumsuzluk ekleri alarak çekimlenir. Türkçede fiil çekimleri şu şekildedir:
- Zaman Ekleri: Fiilin zamanını belirtir. Örneğin, ‘-di’ (geçmiş zaman), ‘-yor’ (şimdiki zaman), ‘-ecek’ (gelecek zaman).
- Kişi Ekleri: Fiilin kim tarafından yapıldığını belirtir. Örneğin, ‘-m’ (ben), ‘-n’ (sen), ‘-k’ (biz).
- Olumsuzluk Ekleri: Fiilin olumsuz halini belirtir. Örneğin, ‘-ma’, ‘-me’ ekleri.
Fiilimsiler (İsim-Fiil, Sıfat-Fiil, Zarf-Fiil) Örnekleri
Fiilimsiler, fiillerin isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan halleridir. Üç çeşit fiilimsi vardır:
- İsim-Fiil: Fiilin isim gibi kullanıldığı hallerdir. ‘-mak’, ‘-mek’, ‘-ış’, ‘-iş’ ekleriyle oluşturulur. Örneğin, ‘koşmak’, ‘yazış’.
- Sıfat-Fiil: Fiilin sıfat gibi kullanıldığı hallerdir. ‘-an’, ‘-en’, ‘-ası’, ‘-esi’ ekleriyle oluşturulur. Örneğin, ‘koşan çocuk’, ‘gülen yüz’.
- Zarf-Fiil: Fiilin zarf gibi kullanıldığı hallerdir. ‘-erek’, ‘-arak’, ‘-ince’, ‘-dıkça’ ekleriyle oluşturulur. Örneğin, ‘koşarak geldi’, ‘gülünce güzelleşti’.
Geçişli ve Geçişsiz Fiiller Arasındaki Farklar Nelerdir?
Geçişli fiiller, bir işin, oluşun veya hareketin bir nesneye yöneldiği, yani bir nesne ile tamamlandığı fiillerdir. Örneğin, ‘okumak’ fiili geçişlidir çünkü ‘kitap okumak’ şeklinde bir nesne ile kullanılabilir. Geçişsiz fiiller ise bir nesne almadan kullanılan fiillerdir. ‘Uyumak’ fiili geçişsizdir çünkü bir nesne ile kullanılmaz. Geçişli fiillerde nesne alabilme özelliği varken, geçişsiz fiillerde bu özellik yoktur. Bu ayrım, cümle kurarken fiilin doğru kullanımını belirlemede önemlidir.
Etken ve Edilgen Fiil Çatıları Nasıl Ayırt Edilir?
Etken çatılı fiillerde, özne işi yapan kişi veya varlıktır. Örneğin, ‘Ahmet kitabı okudu.’ cümlesinde ‘Ahmet’ özne ve işi yapan kişidir. Edilgen çatılı fiillerde ise özne, işten etkilenen varlıktır. ‘Kitap okundu.’ cümlesinde ‘kitap’ özne olmasına rağmen işi yapan değil, işten etkilenendir. Edilgen çatılı fiillerde işi yapan belli değildir veya önemsizdir. Bu iki çatı arasındaki temel fark, öznenin işi yapıp yapmadığıdır.
Fiillerde Anlam Kayması ve Zaman Kayması Örnekleri
Anlam kayması, bir fiilin zaman anlamını kaybederek başka bir zaman anlamı taşımasıdır. Örneğin, ‘Yarın İstanbul’a gidiyorum.’ cümlesinde ‘gidiyorum’ fiili şimdiki zaman eki almış olmasına rağmen gelecek zaman anlamı taşır. Zaman kayması ise fiilin kip ekiyle ifade ettiği zamanın, cümlenin anlamıyla uyuşmamasıdır. ‘Her sabah koşardım.’ cümlesinde ‘koşardım’ fiili geçmiş zaman anlamı taşırken, alışkanlık ifade eder. Bu örnekler, fiillerin zaman ve anlam kaymalarını anlamada yardımcı olur.
